Nguyễn Đình Nghị (1883-1954)

Nguyễn Đình Nghị sinh năm 1883 tại làng Thuỵ Lôi, huyện Tiên Lữ. Quê ông là một vùng có truyền thống văn hóa dân gian như hội hè, diễn xướng. Đây là một trong những nơi tập trung các nghệ sĩ chèo của chiếng chèo Đông. Lớn lên, Nguyễn Đình Nghị yêu chèo, chọn sân khấu chèo là nghề nghiệp, là lẽ sống và suốt đời gắn bó với chèo.

Không dừng lại ở các tích chèo xưa, Nguyễn Đình Nghị đã sáng tác nhiều vở mới và đưa chèo của mình ra thành phố diễn trong các rạp ở Hà Nội, Hải Phòng. Ông đề xướng và thực hiện “Chèo cải lương”, và sáng tác chỉnh biên trên 60 vở theo xu hướng đó. Có thể nói Nguyễn Đình Nghị là người làm sống lại nghệ thuật chèo cho phù hợp với hoàn cảnh nghệ thuật thời kỳ hiện đại (những năm 20, 30, thế kỷ XX).

Kháng chiến chống Pháp bùng nổ, ông về ở quê. Năm 1948, Thiếu tướng Nguyễn Sơn cho người về đón ông vào Thanh Hóa để viết kịch cho quân đội. Sau đó, ông có lên Yên Bái dạy kịch cho các lớp đào tạo văn công, rồi lại trở vào Thanh Hóa cùng với con trai là Nguyễn Đình Thiết đang lãnh đạo Đoàn văn công liên khu 4.

Ông được 10 người con, nhưng không ai theo kịp ông. Chỉ có người con gái đầu lòng là Nguyễn Thị Định là suốt đời hoạt động theo nghiệp chèo, trong kháng chiến chống Pháp bà làm ở các đoàn văn công, đến năm 1958 chuyển sang giảng dạy ở Trường Âm nhạc Việt Nam.

Tác phẩm chính của Nguyễn Đình Nghị gồm có:

• Một trận cười (chèo), 1924
• Trận cười thứ hai (chèo), 1924
• Trận cười thứ ba (chèo), 1925
• Trận cười thứ tư (chèo), 1925
• Thiên chúa giáng sinh (chèo), 1926.

Trong các tác phẩm của Nguyễn Đình Nghị đều phảng phất một tinh thần yêu nước, thức tỉnh lòng tự hào dân tộc của quần chúng nhân dân. Năm 1931, tại Hà Nội, ông cho diễn vở Kêu rằng mình oan, trong vở có câu “Hỡi ai con Lạc cháu Hồng - đứng lên đòi lại non sông của mình”, ông đã bị giặc Pháp bắt giam gần 2 tháng.

Nguyễn Đình Nghị đã có một sự nghiệp nghệ thuật và văn chương sân khấu chèo đồ sộ. Với tư cách là một tác giả kịch bản, những đóng góp của Nguyễn Đình Nghị rất to lớn bằng những tác phẩm giàu tính hiện thực, tính chiến dấu và tính nhân văn. Với tư cách là một người cách tân chèo, những đóng góp của Nguyễn Đình Nghị là một công lao thật to lớn. Ông xứng đáng được ghi nhận là một người có công hàng đầu trong lĩnh vực nghệ thuật sân khấu chèo, vì ông đã chèo lái con thuyền trong cơn sóng gió nhất và đã đưa con thuyền tới bờ bến mới bằng việc đề xướng và thực hiện thành công “Chèo cải lương”.