HOÀNG NGHĨA GIAO (1623 – 1662)

Hoàng Nghĩa Giao người làng Hoàng Vân, huyện kim Động ( nay thuộc xã Hồng Tiến, huyện Khoái Châu). Tổ bốn đời là Hoàng Nghĩa Kiều, ông nội là Hoàng Nghĩa Thân, cha là Hoàng Nghĩa Phì đều là quận công đời Lê.

Ông là dòng dõi nhà tướng, trí dũng song toàn, coi việc binh, được chúa Trịnh tin dùng, dẹp yên trong ngoài, có nhiều công lao, tiếng tăm lừng lẫy chẳng khác gì họ Đinh ở Hàn Giang (Hải Dương). Đầu năm Thịnh Đức thứ 4 (1645), ông theo Ninh quận công Trịnh Toàn cầm binh vào phương Nam đánh chúa Nguyễn. Bấy giờ, triều đình Đàng Trong đang thế mạnh, đem quân đi đánh phá nhiều nơi ở bờ bắc sông Gianh. Trong trận Thạch Hà, ông thúc binh cứu viện cho Đào Quang Nhiêu đại thắng. Khi bàn đến công lao, ông được thăng Đề đốc, tước Đông quận công. Sau Trịnh Toàn có ý làm phản, ông không theo. Lúc Toàn bị bắt, ông được thăng Đô đốc đồng tri.

Tháng 6 năm 1656, ông cùng Lê Thì Hiến, Đặng Thế Công chia binh theo 3 đường tiến quân vào phía Nam. Khi đó, quân Đàng Trong đang chiếm giữ vùng phía Nam sông Lam, đắp lũy từ đầu nguồn đến biển để cố thủ. Lê Thì Hiến tiến theo con đường chính, ông bên tả, Đặng Thế Công bên hữu, quân nhà Nguyễn thua phải chạy.

Tháng 9 năm Canh Tý (1660), ông đánh thắng Chiêu Vũ Nguyễn Hữu Dật ở xã Mỹ Dụ và làng Ân Công (thuộc huyện Hưng Nguyên, Nghệ An), thu được nhiều chiến lợi phẩm. Tháng 11 năm đó, ông lại cùng Lê Thì Hiến phá tan quân Đàng Trong ở xã Phù Lưu Thượng, thừa thắng đuổi thẳng đến Hà Trung, lấy lại được hết 7 huyện ở phía Nam sông Lam. Năm sau bàn công, ông được phong Phó tướng Tả đô đốc.

Ông mất năm Nhâm Dần (1662), thọ 40 tuổi, vua thương tiếc truy tặng Thái Phó và phong cho làm phúc thần.

Phan Huy Chú bình phẩm về ông: “Nghĩa Giao là người tinh anh hào mại, sức khỏe và mưu lược đều giỏi. Khi ra trận gầm thét, hễ đánh là thắng, là dòng dõi nhà tướng có tài năng bậc nhất thời bấy giờ”.

Con ông là Hoàng Nghĩa Hy, cháu ba đời Hoàng Nghĩa Bá cũng theo nghề binh, nhiều lần lập chiến công, được phong tước Quận Công. Bà Hoàng Thị Loan, thân mẫu Bác Hồ cũng thuộc dòng họ Hoàng Nghĩa Giao.

Tài liệu tham khảo:                                               

- Từ điển các nhân vật lịch sử Việt Nam.- H: KHXH, 1993.

- Đại Việt kí sử toàn thư.- H: KHXH, 1993, T4. Kỷ nhà Lê.

- Lịch triều hiến chương loại trí.- H: KHXH, 1992, T1.